Tại sao thu nhập cao không đồng nghĩa với giàu có?

Thu nhập cao tạo ra ảo tưởng về sự giàu có trong tâm trí nhiều người, nhưng thực tế cho thấy mối quan hệ giữa hai khái niệm này phức tạp hơn nhiều. Nhiều cá nhân có thu nhập hàng trăm triệu đồng mỗi năm vẫn phải đối mặt với tình trạng tài chính căng thẳng, trong khi những người có thu nhập khiêm tốn hơn lại xây dựng được khối tài sản đáng kể theo thời gian. Nghịch lý này xuất phát từ sự khác biệt căn bản giữa khái niệm thu nhập và sự giàu có thực sự. Bài viết này, Bí ẩn tài chính sẽ phân tích sâu sắc về sự khác biệt về thu nhập cao không đồng nghĩa với giàu có, làm rõ những lý do khiến nhiều người có thu nhập cao vẫn không thể đạt được sự giàu có bền vững, đồng thời đưa ra các chiến lược thiết thực để xây dựng tài sản thực sự dài hạn trong bối cảnh kinh tế hiện đại.

I. Thu nhập cao không đồng nghĩa với giàu có

Khái niệm về thu nhập cao

Thu nhập cao đại diện cho dòng tiền đến tài khoản cá nhân trong một khoảng thời gian xác định, thường được tính theo tháng hoặc năm, không phản ánh đầy đủ tình trạng tài chính tổng thể. Các chuyên gia tài chính định nghĩa thu nhập cao thường dựa trên mức trung bình của một quốc gia hoặc khu vực, với những người thuộc nhóm 20% cao nhất được xem là có thu nhập cao. Tại Việt Nam, theo số liệu từ Tổng cục Thống kê năm 2023, những người có thu nhập trên 20 triệu đồng/tháng ở khu vực thành thị có thể được xếp vào nhóm thu nhập cao.

Nhiều ngành nghề tạo ra thu nhập cao bao gồm công nghệ thông tin, tài chính-ngân hàng, y tế chuyên khoa và quản lý cấp cao. Một kỹ sư phần mềm tại các công ty công nghệ lớn có thể nhận mức lương từ 30-70 triệu đồng/tháng, trong khi chuyên viên đầu tư tại các ngân hàng quốc tế có thể kiếm được 50-100 triệu đồng/tháng. Tuy nhiên, những con số này chỉ phản ánh dòng tiền đến mà không cho biết tình trạng tài sản thực sự của họ.

Xem thêm: 20+ Cách Kiếm Thêm Thu Nhập Hiệu Quả Ngoài Công Việc Chính – Bí Quyết Tăng Thu Nhập Bền Vững

Khái niệm về giàu có

Giàu có thực sự thể hiện khả năng duy trì và nâng cao chất lượng cuộc sống mà không phụ thuộc hoàn toàn vào thu nhập từ công việc, đồng thời có khả năng chống chọi với các biến động tài chính. Robert Kiyosaki, tác giả cuốn “Rich Dad Poor Dad”, định nghĩa giàu có là “số tháng bạn có thể sống mà không cần làm việc”, nhấn mạnh tầm quan trọng của tài sản sinh lời. Tài sản ròng (tổng tài sản trừ đi tổng nợ) mới là thước đo chính xác hơn cho sự giàu có, không phải con số trên phiếu lương.

Người giàu thực sự sở hữu nhiều tài sản sinh lời như bất động sản cho thuê, danh mục đầu tư chứng khoán, cổ phần doanh nghiệp, và các dòng thu nhập thụ động khác. Họ không chỉ kiếm được nhiều tiền mà còn biết cách sử dụng tiền để tạo ra nhiều tiền hơn, đồng thời xây dựng hệ thống bảo vệ tài sản trước lạm phát và các rủi ro tài chính.

Sự khác biệt giữa thu nhập cao và giàu có

Sự khác biệt căn bản giữa thu nhập cao và giàu có nằm ở cách quản lý dòng tiền và khả năng tích lũy tài sản theo thời gian, không phụ thuộc vào mức lương hàng tháng. Bảng dưới đây minh họa những khác biệt chính:

Nhiều người có thu nhập cao vẫn không đạt được sự giàu có do chi tiêu vượt mức, thiếu kế hoạch đầu tư, và không có chiến lược tài chính dài hạn. Một nghiên cứu của Viện Nghiên cứu Tài chính Cá nhân năm 2022 chỉ ra rằng 35% người có thu nhập trên 50 triệu đồng/tháng vẫn không có đủ tiền tiết kiệm để trang trải chi phí trong 3 tháng nếu mất việc đột ngột.

II. Những lý do khiến thu nhập cao không dẫn đến giàu có

Thói quen chi tiêu không kiểm soát

Thói quen chi tiêu không kiểm soát trở thành nguyên nhân hàng đầu khiến những người có thu nhập cao vẫn không thể tích lũy tài sản đáng kể, thường biểu hiện qua hiện tượng “lối sống phình to” (lifestyle inflation). Khi thu nhập tăng lên, nhiều người tự động nâng cấp lối sống của mình với nhà ở đắt đỏ hơn, xe hơi sang trọng hơn, và các khoản chi tiêu xa xỉ khác. Một khảo sát của Ngân hàng HSBC năm 2023 cho thấy 67% người có thu nhập cao tại Việt Nam tăng chi tiêu tỷ lệ thuận với mức tăng thu nhập, thay vì tăng tỷ lệ tiết kiệm và đầu tư.

Tâm lý “phải thể hiện sự thành công” thông qua các biểu tượng vật chất như đồng hồ hàng hiệu, túi xách cao cấp, hay xe hơi sang trọng khiến nhiều người rơi vào vòng xoáy chi tiêu không điểm dừng. Một chiếc đồng hồ Rolex trị giá 200-300 triệu đồng có thể tương đương với khoản đầu tư ban đầu vào một bất động sản nhỏ cho thuê, nhưng một bên mất giá theo thời gian, một bên tạo ra thu nhập thụ động.

Danh sách các khoản chi tiêu phổ biến làm cản trở sự giàu có của người thu nhập cao:

• Mua xe hơi đắt tiền (chiếm 30-50% thu nhập hàng năm)
• Thuê/mua nhà ở khu vực đắt đỏ (vượt quá 40% thu nhập)
• Ăn uống thường xuyên tại nhà hàng cao cấp
• Mua sắm hàng hiệu theo xu hướng
• Du lịch sang trọng nhiều lần trong năm
• Tham gia các câu lạc bộ đắt tiền

Không đầu tư tài chính

Không đầu tư tài chính hoặc đầu tư không hiệu quả khiến nhiều người có thu nhập cao bỏ lỡ cơ hội gia tăng tài sản thông qua sức mạnh của lãi kép và tăng trưởng dài hạn. Theo một nghiên cứu của Viện Nghiên cứu Kinh tế và Chính sách (VEPR), chỉ khoảng 5% người Việt Nam tham gia đầu tư chứng khoán, trong khi tỷ lệ này ở các nước phát triển là 30-60%. Nhiều người có thu nhập cao vẫn giữ tiền trong tài khoản tiết kiệm với lãi suất thấp, không đủ để bù đắp lạm phát.

Thiếu kiến thức tài chính là rào cản lớn khiến nhiều người không dám đầu tư hoặc đầu tư sai cách. Một khảo sát của Công ty Chứng khoán SSI năm 2022 cho thấy 45% người có thu nhập cao tại Việt Nam tự đánh giá kiến thức tài chính của mình ở mức trung bình hoặc thấp. Họ thường không hiểu rõ về các khái niệm như đa dạng hóa danh mục, phân bổ tài sản, hay quản lý rủi ro.

Hiệu ứng của việc không đầu tư được minh họa qua ví dụ sau: Nếu một người để 500 triệu đồng trong tài khoản tiết kiệm với lãi suất 5%/năm, sau 20 năm số tiền sẽ tăng lên khoảng 1.3 tỷ đồng. Nhưng nếu đầu tư vào chứng khoán với tỷ suất sinh lời trung bình 10%/năm, số tiền có thể đạt 3.3 tỷ đồng, cao gấp 2.5 lần.

Không dự phòng tài chính

Không xây dựng quỹ dự phòng tài chính đủ lớn khiến nhiều người có thu nhập cao dễ bị tổn thương trước các biến cố bất ngờ như mất việc, đau ốm, hay suy thoái kinh tế. Theo khuyến nghị của các chuyên gia tài chính, mỗi người nên có quỹ khẩn cấp tương đương 3-6 tháng chi tiêu, nhưng một khảo sát của Ngân hàng Vietcombank năm 2023 cho thấy chỉ 28% người Việt có thu nhập cao đáp ứng được tiêu chuẩn này.

Tâm lý “thu nhập cao sẽ luôn tiếp tục” khiến nhiều người chủ quan, không chuẩn bị cho những tình huống xấu. Khi đối mặt với khủng hoảng, họ buộc phải vay nợ hoặc bán tài sản với giá thấp, làm suy giảm khả năng tích lũy tài sản dài hạn. Đại dịch COVID-19 là một minh chứng rõ ràng khi nhiều người có thu nhập cao trong ngành du lịch, hàng không, hay giải trí đột ngột mất thu nhập và phải đối mặt với khó khăn tài chính nghiêm trọng.

Áp lực xã hội và tâm lý

Áp lực xã hội và các yếu tố tâm lý thúc đẩy việc chi tiêu phô trương tạo ra gánh nặng tài chính đáng kể cho những người có thu nhập cao, ngăn cản họ tích lũy tài sản thực sự. Hiện tượng “keeping up with the Joneses” (cố gắng theo kịp người khác về mặt vật chất) đặc biệt phổ biến trong các nhóm thu nhập cao, khi mọi người liên tục so sánh bản thân với đồng nghiệp, bạn bè và người thân.

Mạng xã hội càng làm trầm trọng thêm vấn đề này khi liên tục phô bày lối sống xa hoa, tạo ra ảo tưởng rằng mọi người xung quanh đều đang sống “sang chảnh”. Một nghiên cứu của Đại học Kinh tế TP.HCM năm 2022 chỉ ra rằng 72% người trẻ có thu nhập cao thừa nhận đã chi tiêu vượt khả năng ít nhất một lần trong năm vì muốn “theo kịp” bạn bè hoặc người nổi tiếng trên mạng xã hội.

Các yếu tố tâm lý khác ảnh hưởng đến hành vi tài chính bao gồm:

• Tâm lý “YOLO” (You Only Live Once) – sống hết mình cho hiện tại
• Sự thiếu kiên nhẫn và mong muốn thỏa mãn ngay lập tức
• Nỗi sợ bỏ lỡ (FOMO – Fear Of Missing Out)
• Định kiến về thành công dựa trên vật chất hữu hình

III. Làm thế nào để trở nên giàu có thực sự?

Xây dựng kế hoạch tài chính cá nhân

Xây dựng kế hoạch tài chính cá nhân toàn diện tạo nền tảng vững chắc cho hành trình đạt được sự giàu có thực sự, bắt đầu từ việc đánh giá chính xác tình hình tài chính hiện tại. Bước đầu tiên là lập bảng cân đối tài chính cá nhân, liệt kê tất cả tài sản (tiền mặt, tiết kiệm, đầu tư, bất động sản) và các khoản nợ (thẻ tín dụng, vay tiêu dùng, vay mua nhà). Sự chênh lệch giữa hai con số này chính là tài sản ròng – thước đo thực sự của sự giàu có.

Theo phương pháp 50/30/20 được nhiều chuyên gia tài chính khuyến nghị, bạn nên phân bổ thu nhập như sau:

• 50% cho các nhu cầu thiết yếu (nhà ở, thực phẩm, hóa đơn, đi lại)
• 30% cho các mong muốn (giải trí, ăn uống ngoài, mua sắm)
• 20% cho tiết kiệm và đầu tư

Việc theo dõi chi tiêu một cách có hệ thống giúp xác định các lĩnh vực có thể cắt giảm để tăng tỷ lệ tiết kiệm. Các ứng dụng quản lý tài chính như Money Lover, YNAB (You Need A Budget), hay Misa Money có thể giúp tự động hóa quá trình này, giúp bạn nắm rõ dòng tiền vào ra hàng ngày.

Bảng dưới đây minh họa kế hoạch tài chính cho người có thu nhập 30 triệu đồng/tháng:

Việc đặt ra các mục tiêu tài chính cụ thể, có thời hạn và đo lường được sẽ tạo động lực mạnh mẽ cho quá trình tích lũy tài sản. Mỗi mục tiêu nên được chia thành các cột mốc nhỏ hơn để dễ theo dõi tiến độ và điều chỉnh khi cần thiết.

Xem thêm: Chuẩn Bị Bao Nhiêu Tiền Để Đầu Tư Hiệu Quả?

Đầu tư thông minh

Đầu tư thông minh đóng vai trò then chốt trong việc xây dựng tài sản và đạt được sự giàu có thực sự, đặc biệt thông qua việc tận dụng sức mạnh của lãi kép. Albert Einstein từng gọi lãi kép là “kỳ quan thứ tám của thế giới”, và không quá khi nói rằng đây là công cụ mạnh mẽ nhất để xây dựng tài sản. Ví dụ, 100 triệu đồng đầu tư với lợi nhuận trung bình 10%/năm sẽ tăng lên 673 triệu đồng sau 20 năm, gấp 6.7 lần giá trị ban đầu.

Chiến lược đầu tư hiệu quả cần dựa trên nguyên tắc đa dạng hóa danh mục và phân bổ tài sản phù hợp với mục tiêu, khả năng chấp nhận rủi ro và khung thời gian đầu tư. Một danh mục đầu tư cân bằng có thể bao gồm:

• Cổ phiếu: Tăng trưởng dài hạn, tiềm năng sinh lời cao nhưng rủi ro cao
• Trái phiếu: Thu nhập ổn định, rủi ro thấp đến trung bình
• Bất động sản: Tạo dòng tiền thụ động và tăng giá trị theo thời gian
• Tiền gửi tiết kiệm: An toàn, thanh khoản cao nhưng lợi nhuận thấp
• Quỹ ETF/Quỹ chỉ số: Chi phí thấp, đa dạng hóa tốt

Đối với người mới bắt đầu, chiến lược đầu tư theo định kỳ (Dollar-Cost Averaging) là phương pháp hiệu quả để xây dựng danh mục đầu tư mà không cần lo lắng về việc “thời điểm” thị trường. Phương pháp này đơn giản là đầu tư một số tiền cố định vào các tài sản đã chọn theo định kỳ (hàng tháng hoặc hàng quý), bất kể giá thị trường lên hay xuống.

Một ví dụ về phân bổ tài sản cho các nhóm tuổi khác nhau:

Việc học hỏi kiến thức tài chính cơ bản là không thể thiếu trước khi bắt đầu đầu tư. Các khóa học trực tuyến, sách, podcast về đầu tư cá nhân là nguồn tài nguyên quý giá. Đồng thời, việc tìm kiếm cố vấn tài chính chuyên nghiệp có thể giúp bạn xây dựng chiến lược đầu tư phù hợp với hoàn cảnh cụ thể của mình.

Tiết kiệm và quản lý tài sản

Tiết kiệm và quản lý tài sản hiệu quả tạo nền tảng vững chắc cho sự giàu có dài hạn, đặc biệt thông qua việc xây dựng thói quen tiết kiệm có kỷ luật. Nguyên tắc “Pay yourself first” (Trả tiền cho bản thân trước) – tự động trích một phần thu nhập cho tiết kiệm và đầu tư ngay khi nhận lương – được Warren Buffett và nhiều triệu phú tự thân áp dụng. Thiết lập chuyển khoản tự động từ tài khoản lương sang tài khoản tiết kiệm/đầu tư giúp loại bỏ cám dỗ chi tiêu và đảm bảo tích lũy đều đặn.

Xây dựng quỹ khẩn cấp là bước đầu tiên trong hành trình quản lý tài sản. Quỹ này nên tương đương 3-6 tháng chi phí sinh hoạt và được giữ trong tài khoản có tính thanh khoản cao như tiết kiệm không kỳ hạn hoặc tiết kiệm ngắn hạn. Mục đích của quỹ này là đối phó với các tình huống bất ngờ như mất việc, đau ốm, hoặc sửa chữa khẩn cấp mà không cần vay nợ hoặc bán tài sản đầu tư.

Quản lý nợ hiệu quả là yếu tố quan trọng khác trong việc xây dựng tài sản. Phân biệt giữa “nợ tốt” (đầu tư vào tài sản tăng giá trị như nhà ở, giáo dục) và “nợ xấu” (tiêu dùng, thẻ tín dụng) giúp đưa ra quyết định vay mượn thông minh. Ưu tiên trả hết các khoản nợ lãi suất cao trước khi tập trung vào đầu tư mạnh mẽ.

Các chiến lược tiết kiệm hiệu quả bao gồm:

• Áp dụng quy tắc 24 giờ trước khi mua sắm lớn
• Tự động hóa việc tiết kiệm thông qua các ứng dụng tài chính
• Tối ưu hóa các khoản chi tiêu cố định như bảo hiểm, viễn thông
• Áp dụng lối sống tối giản, tập trung vào giá trị thực sự
• Tận dụng các chương trình khuyến mãi, hoàn tiền, tích điểm

Thay đổi tư duy tài chính

Thay đổi tư duy tài chính đóng vai trò quyết định trong việc chuyển đổi từ người có thu nhập cao thành người thực sự giàu có, bắt đầu từ việc nhận thức rõ sự khác biệt giữa tài sản và nợ. Robert Kiyosaki trong cuốn “Rich Dad Poor Dad” định nghĩa tài sản là những thứ đưa tiền vào túi bạn (bất động sản cho thuê, cổ tức, lãi suất), trong khi nợ là những thứ lấy tiền ra khỏi túi bạn (xe hơi, đồ điện tử, quần áo đắt tiền). Người giàu tập trung vào việc tích lũy tài sản, trong khi người có thu nhập cao nhưng không giàu thường chi tiền vào những thứ họ coi là tài sản nhưng thực chất là nợ.

Tư duy về thời gian và tiền bạc cũng cần được thay đổi căn bản. Người giàu hiểu rằng tiền có thể làm việc cho họ thông qua đầu tư, trong khi nhiều người chỉ biết làm việc để kiếm tiền. Khái niệm “tự do tài chính” – thời điểm thu nhập thụ động từ đầu tư đủ trang trải chi phí sinh hoạt – trở thành mục tiêu thay vì chỉ đơn thuần tăng lương.

Các tư duy tài chính cần thay đổi:

• Từ “Kiếm nhiều hơn” sang “Giữ được nhiều hơn”
• Từ “Chi tiêu để thể hiện” sang “Đầu tư để tăng trưởng”
• Từ “Mua sắm theo cảm xúc” sang “Mua sắm theo giá trị thực”
• Từ “Tiết kiệm những gì còn lại” sang “Tiết kiệm trước, chi tiêu sau”
• Từ “Làm việc vì tiền” sang “Để tiền làm việc”

Việc học hỏi từ những người thành công về tài chính là cách hiệu quả để thay đổi tư duy. Đọc sách, nghe podcast, tham gia các khóa học và cộng đồng tài chính cá nhân giúp tiếp thu những nguyên tắc đã được chứng minh. Một số cuốn sách nên đọc bao gồm “The Millionaire Next Door” của Thomas Stanley, “The Psychology of Money” của Morgan Housel, và “Your Money or Your Life” của Vicki Robin.

IV. Kết luận

Thu nhập cao chỉ đơn thuần là công cụ tiềm năng để xây dựng sự giàu có, nhưng không tự động dẫn đến sự giàu có thực sự nếu không được quản lý và đầu tư một cách thông minh. Nhiều người có thu nhập hàng trăm triệu đồng mỗi năm vẫn phải đối mặt với tình trạng “giàu mà nghèo” – có tiền nhưng không có tài sản, có thu nhập cao nhưng không có sự tự do tài chính. Sự khác biệt căn bản giữa người có thu nhập cao và người giàu có nằm ở cách họ quản lý dòng tiền, thói quen chi tiêu, chiến lược đầu tư và đặc biệt là tư duy về tiền bạc.

Để chuyển đổi từ người có thu nhập cao thành người thực sự giàu có, cần áp dụng các nguyên tắc tài chính bền vững: xây dựng kế hoạch tài chính toàn diện, tiết kiệm có kỷ luật, đầu tư thông minh và đa dạng hóa nguồn thu nhập. Quan trọng hơn cả, cần thay đổi tư duy từ “kiếm tiền để chi tiêu” sang “kiếm tiền để tạo ra nhiều tiền hơn” thông qua các tài sản sinh lời.

Hành trình đạt được sự giàu có thực sự không phải là một cuộc đua nước rút mà là một cuộc marathon đòi hỏi sự kiên nhẫn, kỷ luật và nhất quán. Những người thành công về tài chính hiểu rằng việc tích lũy tài sản là một quá trình dài hạn, đôi khi kéo dài hàng thập kỷ, nhưng kết quả cuối cùng – sự tự do và an ninh tài chính – hoàn toàn xứng đáng với nỗ lực bỏ ra.

Hãy bắt đầu hành trình xây dựng sự giàu có thực sự của bạn ngay hôm nay, không phải bằng cách tìm kiếm thu nhập cao hơn, mà bằng cách quản lý tốt hơn những gì bạn đã có. Như nhà đầu tư huyền thoại Warren Buffett từng nói: “Không quan trọng bạn kiếm được bao nhiêu, mà quan trọng là bạn giữ được bao nhiêu, bạn làm cho số tiền đó sinh sôi như thế nào, và bao nhiêu thế hệ bạn giữ được nó.”